Ο ελληνισμός της Αιγύπτου και η ιστορική του διαδρομή

Μία ιστορική φωτογραφία: Γεώργιος Παπανδρέου και
Π. Κανελλόπουλος στην Αίγυπτο, όταν βρισκόταν η έδρα
της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης

του Σπύρου Κουζινόπουλου*

Οι δραματικές εξελίξεις στην Αίγυπτο, δημιούργησαν σε όλους εμάς τους Έλληνες αισθήματα αγωνίας για τους ομογενείς μας που ζουν και δραστηριοποιούνται σε αυτή τη μεγάλη χώρα, έχοντας μία πολύ έντονη κοινωνική, οικονομική, επιχειρηματική  και πολιτιστική παρουσία σχεδόν δύο αιώνες τώρα. Οι Ελληνικές Κοινότητες του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας, αποτελούν σημαντικό μέρος της νεότερης ιστορίας του Ελληνισμού, με συνέχεια και διάρκεια έως τις μέρες μας. Οι δύο αυτές κοινότητες, μαζί με Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, αποτελούν σήμερα τους ακρογωνιαίους λίθους της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο. 

Η οικογένεια Μπενάκη στον κήπο του σπιτιού της στην Αλεξάνδρεια το 1889

Η ελληνική παρουσία στη χώρα του Νείλου, περνά στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία αρχίζοντας από την αρχαία παράδοσή της και στη συνέχεια στα ελληνιστικά χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων.

Η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου ιδρύθηκε σε πρώτη φάση το 1856, υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και επανιδρύθηκε το 1904 υπό άλλη μορφή, με τη συνδρομή Μεγάλων Ευεργετών του Ελληνισμού της Αιγύπτου, όπως υπήρξαν οι: Αχιλλόπουλος, Τσανακλής, Ξενάκης, Ρόστοβιτς, Σπετσερόπουλος, Αθανασάκης και άλλοι ομογενείς ευπατρίδες.

Αίγυπτος: Η ελληνοορθόδοξη εκκλησία στο Πορτ-Σάϊντ

Το μεταναστευτικό ρεύμα
Οι παράγοντες για τη δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος στην Αίγυπτο είναι οι ίδιοι που ισχύουν αναφορικά με όλο τον Ελληνισμό της Διασποράς ή της Αποδημίας. Φυσικά, είναι λογικό να υπήρξαν και κάποιοι ιδιαίτεροι λόγοι, ακριβώς λόγω της ιδιομορφίας της χώρας που τους υποδέχθηκε. Φαινόμενο που ισχύει εξάλλου για όλες τις χώρες. 

Ένα σπάνιο φύλλο των
"Αιγυπτιακών Νέων"
του 1933

Οι Έλληνες στην Αίγυπτο αποκτούσαν εθνική και συγχρόνως παροικιακή αντίληψη και νοοτροπία. Όπως και στην υπόλοιπη Αφρική, συνήθισαν σε μια μονοπωλιακή πολιτική, ιδίως κατά την εποχή του Μωχάμετ Άλυ, των διαδόχων του και της αγγλικής κατοχής. Συμμετείχαν στην εμπορική και γενικά οικονομική αναγέννηση της χώρας, ακόμη και όταν ίσχυσε η αγγλική πολιτική, γεγονός που τους ωφέλησε, με τις γνωστές βέβαια ανισότητες στα οφέλη. Τρία ήσαν τα μεταναστευτικά ρεύματα των Ελλήνων προς την Αίγυπτο: α. κατά την Τουρκοκρατία ιδίως από το 1800, β. μετά το 1897 και γ. ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922.
Ο πρώτος ανταγωνισμός που αντιμετώπισαν ήταν αποτέλεσμα της αγγλικής κατοχής από το 1882 και εξής. Και πάλι όμως διατήρησαν τα μονοπωλιακά τους προνόμια, όπως και επί Μωχάμετ Άλυ.

Έλληνες της Αιγύπτου στις πυραμίδες

Οι ιδιαιτερότητες που διέκριναν τον Ελληνισμό της Αιγύπτου υπήρξαν σημαντικές και διαμόρφωσαν μια παροικία που προσέφερε πολλά τόσο στον τόπο, όσο και στην Ελλάδα, που είχε και αυτή, όπως αναφέραμε, τα οφέλη της. Το ελληνικό στοιχείο δέσποσε στην Αίγυπτο, καθώς βρέθηκε σε χώρα χωρίς μεγάλη πολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη και επιπλέον πολύ κοντά στην Ελλάδα. Κράτησε εξάλλου γι’ αυτό το λόγο, καλώς ή κακώς, την ελληνικότητά του αλώβητη χωρίς υποχωρήσεις, παρά ελάχιστες και αυτές μετά τη συρρίκνωση – ειδικά στις μέρες μας.

Οι ελληνικές παροικίες και κοινότητες, αδελφότητες και κάθε είδους σωματεία, δημιουργήθηκαν και επέζησαν στην Αίγυπτο για να χρησιμεύσουν σαν «στέγη» των Ελλήνων, ως φιλανθρωπικά ιδρύματα προς εξυπηρέτηση του συνόλου. Είναι δηλαδή αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας όσων Ελλήνων από το 1800 περίπου κατέφευγαν στη χώρα αυτή. Η υπόσταση των φορέων υπήρξε ελληνική, με την ιδιότητα του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, αναγνωρισμένου από την ελληνική και την αιγυπτιακή πολιτεία.

Οι 4 χρονικές περίοδοι

Ελληνίδες του Πορτ Σάιντ
στην παραλία τ0 1927

Η νεότερη παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο δύναται να διαιρεθεί σε τέσσερις χρονικές περιόδους, ως εξής:
 • Η πρώτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1830-1881. Περιλαμβάνει, με τάση χρονικά και προς τα πίσω, την εγκατάσταση Ελλήνων σε διάφορες πόλεις και χωριά της Αιγύπτου από την εποχή του ιδρυτή της δυναστείας Μωμάμετ Άλυ μέχρι την αγγλική κατοχή, που υπήρξε συνέπεια της επανάστασης Οράμπι. Στην περίοδο αυτή συγκαταλέγονται: η ίδρυση προξενικών αρχών του ελληνικού κράτους, καθώς και η ίδρυση των πρώτων κοινοτήτων, αδελφοτήτων, συλλόγων και άλλων οργανισμών από μόνιμα εγκατεστημένους Έλληνες.
 • Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1882-1913. Περιλαμβάνει τις προσπάθειες των Ελλήνων να συμμετέχουν στην οικονομία του τόπου και να συνεχίσουν την παροικιακή ζωή ιδρύοντας σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Γεννιέται η πρώτη γενιά και η γενέτειρα γη λογίζεται δεύτερη πατρίδα. Η περίοδος αυτή, που για τον τόπο σημαίνει, καθαρά, με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αθλητές του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου
Καΐρου, προπονούνται στο Νείλο

• Η τρίτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1914-1940. Χαρακτηρίζεται οπωσδήποτε και αυτή από μια ακμή στην παροικιακή ζωή των Ελλήνων. Επεκτείνονται τα ιδρύματα και ιδρύονται νέα. Γεννιέται η δεύτερη γενιά Ελλήνων στην Αίγυπτο, που είναι προφανώς η πολυαριθμότερη. Η χώρα απαγκιστρώνεται από την οθωμανική και την αγγλική κυριαρχία, έστω τυπικά, και γίνονται οι πρώτες πολιτειακές, θα λέγαμε, ανακατατάξεις που προμηνύουν την άνοδο του αιγυπτιακού στοιχείου, φαινόμενα που, με αποκορύφωμα την κατάργηση των Διομολογήσεων, δημιουργούν ανησυχίες στην ελληνική ομογένεια για το μέλλον.

Ένα φύλλο του 1942 της εφημερίδος ΑΕΡΑ
(Αγγλία,Ελλάς,Ρωσία,Αμερική) που εκδίδονταν
στην Αίγυπτο στα χρόνια του πολέμου

• Η τέταρτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1940 μέχρι σήμερα, με δύο υποδιαιρέσεις: 1940-1952 και 1952 μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζεται από τη δυναμική παρουσία του Ελληνισμού και την προσφορά των ομογενών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τα εθνικιστικά σοσιαλιστικά μέτρα που πήρε η επανάσταση των ελεύθερων αξιωματικών το 1952, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η αρχή της φυγής των Ελλήνων από το 1957 και εφεξής.

Η ελληνική κοινότητα Καϊρου
Η Ελληνική Κοινότητα Καϊρου είναι ένα ζωντανό κύτταρο που δρα μέσα στην Αίγυπτο, την καρδιά του αραβικού κόσμου, που πέρασε δόξες αλλά και δυσκολίες. Συνεχίζοντας μέχρι σήμερα την πλούσια φιλανθρωπική, πολιτιστική, πνευματική και κοινωνική της δράση διατηρώντας εκκλησίες, σχολείο, νοσοκομείο, γηροκομείο και τελευταία κάναμε και ξενώνα.

Θεατρική παράσταση από την ελληνική κοινότητα
Καίρου τη δεκαετία του ΄40

Ο αριθμός των ομογενών μας που απέμεινε εκεί, είναι σχετικά μικρός, το ευχάριστο όμως είναι ότι σταθερά η δράση τους πολλαπλασιάζονταν τα τελευταία χρόνια. Όπως μας είπε ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Καίρου, Χρήστος Καβαλής, «το ευτύχημα για τον ελληνικό πληθυσμό στο Κάιρο είναι ότι υπάρχουν και αυξητικές τάσεις. 

Η διοίκηση της Ελληνικής Κοινότητας Καίρου με
επικεφαλής τον πρόεδρό της Χρήστο Καβαλή

Η βασικότερη όμως αιτία σήμερα που μπορεί να προκαλέσει κάποια μείωση του αριθμού αν δεν την προλάβουμε είναι αυτή της μη παραχώρησης υπηκοοτήτων της χώρας της Αιγύπτου σε ανθρώπους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε αυτή την πόλη.
Ένα άλλο πάλι θέμα καυτό που απασχολεί σοβαρά την κοινότητα είναι η αναβάθμιση του Ελληνικού νοσοκομείου Καίρου, που είναι το μοναδικό μη ιδιωτικό ελληνικό νοσοκομείο εκτός Ελλάδος. Σκοπός της Κοινότητας, είναι να αναβαθμιστεί το νοσοκομείο για να μπορούν να εξυπηρετούνται οι Έλληνες πάροικοι, αλλά και οι Αιγύπτιοι συνάμα για να γίνεται προβολή του ελληνικού ονόματος όχι μόνο στην Αίγυπτο αλλά και σε όλη την Αφρική. 
Το ελληνικό νοσοκομείο Καίρου, ιδρύθηκε γύρω στο ’20 και είναι χτισμένο σε οικόπεδο 16.000 μέτρων. Έχουν γίνει πολλά διαβήματα για το σκοπό αυτό προς το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδος το οποίο και ανταποκρίθηκε στέλνοντας αξιόλογα μηχανήματα νέου τύπου για τον εξοπλισμό του νοσοκομείου, ενώ βεβαίως απαιτείται και άλλη υποστήριξη και βοήθεια. 
Αρχίσαμε μόνοι μας μια προσπάθεια αναβάθμισης του ελληνικού νοσοκομείου και σε οκτώ μήνες αυξήσαμε 50% την ποιότητα του Ιδρύματος. Χωρίς να κάνουμε πολλά, με λίγη οργάνωση και φυσικά με κάποιο μικρή χρηματική επένδυση. Τώρα προχωράμε και πιστεύουμε ότι βλέπουμε ευρύτερα το θέμα και αν διευθετηθεί αυτό το πράγμα από το ελληνικό κράτος, αν ενημερωθούν οι ομογενείς και από τα άλλα μέρη της Αφρικής, μπορεί να γίνει ένα σύγχρονο νοσοκομείο της Ομογένειας».  

Η Ελληνική Κοινότητα Καίρου με τον Συντονιστή του ΣΑΕ
Αφρικής-Μέσης Ανατολής κ.Χάρη Γκουβέλη

Οι τελευταίες σελίδες

Όσον αφορά στη σύγχρονη ιστορία των Ελλήνων στη χώρα του Νείλου γράφονται προφανώς οι τελευταίες σελίδες. Παλιοί εξάλλου Αιγυπτιώτες Έλληνες ζουν στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Αμερική, την Αυστραλία, όπου οργανώθηκαν και εκεί σε συλλόγους, συγχρωτίστηκαν με τον υπόλοιπο Ελληνισμό στις χώρες αυτές και φυσικά ζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας της σημερινής διαμονής τους. Ακριβώς σε ανάλογη προσαρμογή με την αιγυπτιακή πραγματικότητα καλούνται να προχωρήσουν σήμερα οι Έλληνες της Αιγύπτου, αν θέλουν να διατηρηθεί έστω και κατ’ ελάχιστον ή και κατ’ όνομα η ελληνική παροικία με τη νέα μορφή της.  

* Δημοσιογράφος-συγγραφέας, τέως Γενικός Διευθυντής του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων