Ένα πολιτικό και δικαστικό έγκλημα στη Θεσσαλονίκη πριν 60 χρόνια!

Ο τυφεκισμός στις 5 Μαρτίου 1951 εδώ στη Θεσσαλονίκη του Νίκου Νικηφορίδη, είχε συνταράξει την παγκόσμιο κοινή γνώμη

Του Σπύρου Κουζινόπουλου*

Πριν από 60 ακριβώς χρόνια, είχε συντελεστεί εδώ στη Θεσσαλονίκη  ένα αποτρόπαιο πολιτικό και δικαστικό έγκλημα, με την εκτέλεση στο χώρο των φυλακών του Γεντί-Κουλέ ενός 23χρονου παλληκαριού, του Νίκου Νικηφορίδη, με μόνη την κατηγορία ότι συγκέντρωνε υπογραφές υπέρ της ειρήνης και κατά του πυρηνικού εξοπλισμού των δύο υπερδυνάμεων και μόνο ενοχοποιητικό στοιχείο ένα κοινό ραδιόφωνο, που έγινε προσπάθεια να παρουσιασθεί ως… «ασύρματος»!

Σ΄εκείνη την πρωτοφανή στα χρονικά υπόθεση Νικηφορίδη, είχαν εμπλακεί πολλά πρόσωπα που αργότερα «διέπρεψαν» με τη κατοπινή τους δράση: Από τον τότε λοχαγό της ΕΣΑ και κατοπινό «αόρατο δικτάκτορα» Δημήτριο Ιωαννίδη που είχε βασανίσει προσωπικά τον Νικηφορίδη στη Μακρόνησο για να «ανανήψει», μέχρι τον συνταγματάρχη της χωροφυλακής Βαρδουλάκη, γνωστό αργότερα για τη συμμετοχή του στην υπόθεση δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, αλλά και την τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Η οποία ενώ έδινε υποσχέσεις στη μάννα του παλικαριού ότι δεν θα εκτελεστεί ο γιός της, σε  ρεσιτάλ κυνισμού περίμενε να γίνει η εκτέλεση του Νικηφορίδη και δύο μήνες μετά να υπογράψει την απονομή χάριτος!!

Η συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης

Ας δούμε όμως πως εξελίχθηκε η ιστορία: Στις 15 Μαρτίου 1950, κι ενώ ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν στην πιο επικίνδυνη για την ανθρωπότητα κορύφωσή του, πραγματοποιήθηκε στη Σουηδική πρωτεύουσα μία διεθνής συνδιάσκεψη για την ειρήνη, με τη συμμετοχή 700 συνέδρων από 30 χώρες, που έμεινε στην ιστορία ως η «Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης».

Το ζεύγος Φρειδερίκος και Ιρένε Ζολιό
Κιουρί, κάτοχοι του Νόμπελ Φυσικής

Η συνδιάσκεψη εκείνη, έγινε σε υλοποίηση των αποφάσεων που είχε λάβει ένα χρόνο πριν, το παγκόσμιο συνέδριο για την ειρήνη, που είχε διεξαχθεί στο Παρίσι, με πρόεδρο τον φημισμένο νομπελίστα πυρηνικό φυσικό Φρειδερίκο Ζολιό-Κιουρί, ενώ μεταξύ των συνέδρων, διακρίνονταν σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων όπως ο Πάμπλο Νερούντα, ο Πωλ Ελυάρ, ο Χόρχε Αμάντο, ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Λανζεβέν, ο Μωμπλάν, ο ζωγράφος και συγγραφέας Ρόκγουελ Κηντ, ο πρώην γενικός εισαγγελέας των ΗΠΑ Τζων Ροτζ κ.α. Στην ελληνική αντιπροσωπεία, μετείχαν εκτός των άλλων η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης κ.α.

Στο τέλος της συνδιάσκεψης, εκδόθηκε η «Έκκληση της Στοκχόλμης», που ζητούσε την πλήρη απαγόρευση των πυρηνικών όπλων και τον αφοπλισμό των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, καλούσε δε τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να βάλουν την υπογραφή τους κάτω από το κείμενο της Έκκλησης, για να διατηρηθεί το αγαθό της ειρήνης.

200 εκατομμύρια υπογραφές από όλο τον κόσμο

Στον ένα χρόνο περίπου που διήρκεσε η συγκέντρωση των υπογραφών, υπέγραψαν την έκκληση πάνω από 200 εκατομμύρια άνθρωποι σε ανατολή και δύση.

Κώστας Βάρναλης

Στην Ελλάδα, όπου ήταν ακόμη ανοιχτές οι πληγές του εμφυλίου πολέμου, δημιουργήθηκε μετά τη συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης μία προσωρινή επιτροπή πρωτοβουλίας για την Ειρήνη, στην οποία μετείχαν ο μεγάλος μας ποιητής Κώστας Βάρναλης, ο φωτισμένος μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ και μερικοί διανοούμενοι για να αρχίσει κι εδώ η συγκέντρωση των υπογραφών για την παγκόσμια ειρήνη. Όμως η επιτροπή αυτή, λόγω των δυσκολιών της εποχής δεν θα περπατήσει κι έτσι τη σκυτάλη του αγώνα για την ειρήνη, θα την παραλάβει η «Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας» (ΕΔΝΕ), στο συμβούλιο της οποίας μετείχαν μερικοί νέοι αριστεροί που έγιναν γνωστοί αργότερα, όπως ο Βασίλης Εφραιμίδης, ο Παναγιώτης Κατερίνης, ο Αντώνης Μπριλάκης, ο Πότης Παρασκευόπουλος, ο Χρήστος Τεγόπουλος, ο Γιάννης Φιλίνης, ο Γιάννης Χαρατσίδης κ.α.. Οι δύο τελευταίοι, ήταν ταυτόχρονα διευθυντής και αρχισυντάκτης του εβδομαδιαίου περιοδικού «Φρουροί της Ειρήνης», του πρώτου ειρηνιστικού περιοδικού στη χώρα μας.

Ένα από τα πρώτα μέλη της ΕΔΝΕ, ήταν ο Νίκος Νικηφορίδης, που μόλις είχε αφεθεί ελεύθερος από το κολαστήριο της Μακρονήσου, όπου ήταν εξόριστος.

Ο υπολοχαγός της ΕΣΑ Δημ.Ιωαννίδης

Ο "αόρατος δικτάτορας Δ.Ιωαννίδης

Ο Νικηφορίδης, σε ηλικία 15 χρόνων, μαθητής ακόμη στο 7^ο γυμνάσιο του Παγκρατίου είχε οργανωθεί στην ΕΠΟΝ και για την αντιστασιακή του δράση στην περίοδο της κατοχής, το μεταπελευθερωτικό καθεστώς ως «ανταμοιβή», τον εξόρισε αρχικά στην Ικαρία και τον Απρίλιο του 1948, στην «κολυμβήθρα» της Μακρονήσου.

Εκεί, στο Α΄τάγμα σκαπανέων (ΑΕΤΟ-ΕΣΑ), θα γνωρίσει όλο το κλέος και τα βασανιστήρια του «νέου Παρθενώνα», ενώ προσωπικός του βασανιστής ήταν ένας άγνωστος τότε υπολοχαγός της ΕΣΑ, ο οποίος αργότερα θα γίνει γνωστός στο πανελλήνιο σαν ένας σύγχρονος εφιάλτης: ο μετέπειτα «αόρατος» δικτάτορας, Δημήτριος Ιωαννίδης.

Ο Ν.Νικηφορίδης στη Μακρόνησο
με συνεξόριστους του (όρθιος κέντρο)

Στη χαράδρα της Μακρονήσου, τη «χαράδρα των τρελλών» όπως είχε ονομαστεί, βασανίζεται άγρια επί ημέρες και σε άθλια κατάσταση από τα φοβερά χτυπήματα,  μεταφέρεται στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο, καθώς οι βασανιστές του φοβούνται ότι θα τους μείνει στα χέρια.

Στη Μακρόνησο (δεξιά)

Από τα χτυπήματα στο κεφάλι, χάνει προσωρινά για αρκετό διάστημα το φως του, αλλά είναι ταυτόχρονα και κουτσός, καθώς οι ροπαλιές που δέχεται, παραλύουν το ένα του πόδι, ενώ παράλληλα τον πιάνουν και επιληπτικές κρίσεις. Για να επουλωθούν τα τραύματα στο κεφάλι και να σταματήσουν οι επιληπτικές κρίσεις, θα χρειαστεί να νοσηλευθεί για λίγο διάστημα στο ψυχιατρικό νοσοκομείο του Δαφνιού και θα επιστρέψει στο σπίτι του σωματικά και ψυχικά σακατεμένος.

Στη Θεσσαλονίκη για τις υπογραφές ειρήνης  

Ο Νικηφορίδης μόλις συνέρχεται για λίγο, οργανώνεται στην ΕΔΝΕ και παίρνοντας παραμάσχαλα τη «Διακήρυξη της Στοκχόλμης», ανεβαίνει  στις 5 Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη, για να συνεχιστεί κι εδώ η συγκέντρωση των υπογραφών για την ειρήνη. Στη Θεσσαλονίκη, έρχεται σε επαφή με μία ομάδα αριστερών μαθητών, που εξέδιδαν την μαθητική εφημερίδα «Φοίβος». Μεταξύ αυτών, ήταν οι: Λεωνίδας Δούκας, Γιάννης Δαμιανίδης, Θανάσης Κάκκαρης, Νίκος Μαραγκός και Κώστας Δαμασκηνίδης.

Οι ένθερμοι φίλοι της ειρήνης, με πρώτους τον Νικηφορίδη και τους μαθητές, αρχίζουν να συγκεντρώνουν υπογραφές κάτω από τη διακήρυξη. Γρήγορα όμως η Εθνική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης μαθαίνει από τους πληροφοριοδότες της για τη συγκέντρωση των υπογραφών και θεωρούν την ενέργεια ως… «δάχτυλο της Μόσχας»! Ενημερώνεται αμέσως ο αστυνομικός διευθυντής Θεσσαλονίκης Βαρδουλάκης (ο γνωστός αργότερα από την υπόθεση Λαμπράκη), αυτός με τη σειρά του κατατοπίζει τον υπουργό Δημόσιας Τάξης Αύγουστο Θεολογίτη, που ενημερώνει για την υπόθεση τον τότε πρωθυπουργό Σοφοκλή Βενιζέλο. Από όλη την κλίμακα της ιεραρχίας, δίνεται τότε ξερά η εντολή «συλλάβετε». Έτσι αρχίζει ο γολγοθάς των νεαρών αγωνιστών της ειρήνης.

Για την υπόθεση των νεαρών μαθητών και τους κινδύνους που διέτρεχε το κράτος από την «ανατρεπτική» συλλογή των υπογραφών για την ειρήνη, πέντε ημέρες μετά τη σύλληψή τους ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος, που πραγματοποιεί μεγάλη σύσκεψη στο ξενοδοχείο «Ριτς» με θέμα «ζητήματα ασφαλείας της Βορείου Ελλάδος», όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής. Και ένα 24ωρο αργότερα, μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη το βασιλικό ζεύγος των Γλύξμπουργκ, με τον βασιλιά Παύλο να ζητά κι αυτός ενημέρωση «δια την επικρατούσαν από απόψεως δημοσίας τάξεως και ασφαλείας κατάστασιν εις την βόρειον Ελλάδα».

Βαφτίζεται «ασύρματος» ένα κοινό ραδιόφωνο

Οι συλλήψεις, θα ανακοινωθούν 18 ολόκληρες ημέρες μετά την πραγματοποίησή τους, στις 17 Ιανουαρίου 1951. Και εκτός του Νικηφορίδη και των πέντε μαθητών, συλλαμβάνονται άλλα εννέα άτομα με την κατηγορία ότι απλώς υπέγραψαν την Έκκληση της Στοκχόλμης. Όλοι, βασανίζονται απάνθρωπα στα μπουντρούμια της ασφάλειας για να ομολογήσουν ότι ενεργούσαν βάση ενός διεθνούς κομμουνιστικού σχεδίου που τάχα «προέβλεπε με το πρόσχημα της φιλειρηνικής δραστηριότητος την ανασύστασιν των ομάδων της ΟΠΛΑ δια σαμποτάζ και πολιτικάς δολοφονίας». Εξ αιτίας των βασανιστηρίων στην ασφάλεια, θα υποκύψει στα τραύματά του ο νέος  Μιχάλης Βουτυράς, που οι δήμιοι τον χτυπούσαν αν και γνώριζαν ότι ήταν παράλυτος από πολυομελίτιδα.

Μιχάλης Βουτυράς

Το κατηγορητήριο, καταρρέει πλήρως στη δίκη των αγωνιστών της ειρήνης, που θα γίνει στο έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, το Φεβρουάριο του 1951, μετά την αποτυχία των κατηγόρων να εμφανίσουν ως… «ασύρματο» ένα κοινό ραδιόφωνο αμερικανικής κατασκευής που κατείχαν οι ειρηνιστές νέοι. Με συνέπεια ο ένας από τους συνηγόρους υπεράσπισης, ο μετέπειτα υπουργός της ΕΡΕ, Τάκος Μακρής να διαμαρτύρεται διαρκώς στους στρατοδίκες ότι «δίχως στοιχεία θέλετε να τους πάτε στο εκτελεστικό απόσπασμα», ενώ ένας άλλος συνήγορος των δικαζόμενων, ο μετέπειτα βουλευτής της ΕΔΑ, Γιώργος Πανάγος χαρακτηρίζει αστεία την κατηγορία ότι με τη συγκέντρωση των υπογραφών για την ειρήνη, επιδιώκονταν «η απόσπασις μέρους εκ του όλου της επικρατείας»!!

Ο Άλμπερτ Άϊνσταϊν

«Εις θάνατον»…

Τελικά, εκείνο το δικαστήριο σκοπιμότητας, εκδίδει στις 24 Φεβρουαρίου 1951 την απόφασή του, επιβάλλοντας την ποινή του θανάτου στον Νίκο Νικηφορίδη, ισόβια δεσμά στους συγκατηγορουμένους του Δούκα και Δαμιανίδη και ποινές κάθειρξης από 16 έως 4 χρόνια σε άλλους 10 νεαρούς φίλους της ειρήνης.

Ξεσηκώνεται αμέσως ένα διεθνές κύμα κατακραυγής, ενώ ανάμεσα στα τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας που στέλνονται στην τότε ελληνική κυβέρνηση, ξεχωρίζουν αυτά του Άλμπερτ Αϊνστάϊν, του λόρδου Μπέρτραντ Ράσσελ, των τιμημένων με νόμπελ φυσικής Ζολιό Κιουρί και μαντάμ Κιουρί, της ιδιαιτέρας της βασίλισσας της Αγγλίας κ.α.

Παρά την υπόσχεση της Φρειδερίκης στη μητέρα του Νικηφορίδη, ότι θα φροντίσει για την απονομή χάριτος στον γιό της, ο νεολαίος αγωνιστής της ειρήνης θα εκτελεστεί στις 5,30 το πρωί της 5^ης Μαρτίου 1951 στον συνήθη τόπο εκτελέσεων, πίσω από το Γεντί Κουλέ. Τα τελευταία του λόγια, σύμφωνα με τον εφημέριο παπα-Βασίλη Καϊμάκη που κοινώνησε τον μελλοθάνατο, ήταν «Πεθαίνω για την ειρήνη».    

*Τα στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου «Η εκτέλεση της ειρήνης-Υπόθεση Νικηφορίδη», που είχε κυκλοφορήσει το 1988 από τις εκδόσεις Καστανιώτη, εξαντλήθηκε και γίνεται προσπάθεια να επανακυκλοφορήσει.