Η Διαμάχη για την ιθαγένεια

«Το δίκαιον του αίματος» και η ερμηνεία του Συντάγματος περί διαφύλαξης της εθνικής ομογένειας αναζωπύρωσαν την αντιπαλότητα πολιτικών, επιστημόνων, αλλά και απλών πολιτών, για το ζήτημα της απόκτησης ελληνικής ιθαγένειας από αλλοδαπούς και συμμετοχής τους στην εκλογική διαδικασία. Αν και η τελική απόφαση παραπέμφθηκε στην Ολομέλεια του ΣτΕ, οι δύο πλευρές παραθέτουν επιχειρήματα σχετικά με τα μέχρι σήμερα ισχύοντα σε άλλα κράτη της Ε.Ε., τη διαμορφωθείσα κατάσταση στην Ελλάδα με την ομαλή ενσωμάτωση στον κοινωνικό ιστό δεκάδων χιλιάδων αλλοδαπών, αλλά και την ιδιαιτερότητα του ζητήματος για τη χώρα, λόγω παράνομων μεταναστευτικών ροών.

Για την καλύτερη ενημέρωσή σας, επιλέξαμε από την «Καθημερινή της Κυριακής» τρία κατατοπιστικά άρθρα σχετικά με την απόδοση της ιθαγένειας, το πόσο επηρεάζει τις εκλογές η απόφαση του Δ΄τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά και την κατάσταση που επικρατεί στις άλλες χώρες της Ευρώπης σχετικά με την αντιμετώπιση των μεταναστών, κυρίως αυτών της δεύτερης και τρίτης γενιάς.

Η απόδοση ιθαγένειας και ο όρος του αίματος

Της Μαριας Δεληθαναση

Όλα τα παιδιά της δεύτερης γενιάς μεταναστών που γεννήθηκαν, πηγαίνουν ή έχουν πάει σχολείο στην Ελλάδα, θα αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται οι ενήλικοι αλλοδαποί που έχουν νομιμοποιηθεί με τον τελευταίο νόμο του 2005, εάν τελικώς η Ολομέλεια του ΣτΕ επικυρώσει την απόφαση του Δ΄ τμήματος.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα 2.500 παιδιά, για τα οποία έχουν κατατεθεί αιτήσεις για χορήγηση ιθαγένειας, τα 25.000 παιδιά που έχουν γεννηθεί μετά το 2004 από αλλοδαπές μητέρες (σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ) και μερικές ακόμη χιλιάδες παιδιά που είναι είτε μεγαλύτερα, είτε έχουν ενηλικιωθεί, θα αντιμετωπίζονται ως νεοεισερχόμενοι στη χώρα. Κι αυτό, διότι η ελληνική Παιδεία, η ζύμωση στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας, δεν κρίνονται επαρκείς ενδείξεις ένταξης στην ελληνική κοινωνία σύμφωνα με τη συγκεκριμένη απόφαση. Η «έλλειψη ελληνικού αίματος» απαιτεί, κατά την απόφαση, να κρίνεται κάθε παιδί ξεχωριστά, ώστε να διαπιστωθεί εάν είναι φορέας ελληνικής συνείδησης. 

Ο ισχύων νόμος χορηγεί αυτομάτως την ιθαγένεια στα ανήλικα τέκνα αλλοδαπών που διαμένουν νομίμως πέντε χρόνια στην Ελλάδα και στα ενήλικα τέκνα νομίμων αλλοδαπών που έχουν παρακολουθήσει έξι χρόνια σχολείο, αφού γίνει έλεγχος ποινικού μητρώου. Ομως η απόφαση του Δ΄ τμήματος, πέρα από την αμφισβήτηση αυτών των προϋποθέσεων, θέτει το ζήτημα της εξατομικευμένης εξέτασης και κρίνει ως «αθρόα» την αυτόματη χορήγηση ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά υπό όρους. 

Ο υπάρχων νόμος θέτει ως προϋποθέσεις για την πολιτογράφηση των μεταναστών 1ης γενιάς την επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας, την ομαλή ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή (σταθερή εργασία) και τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή.

Παλαιότερη διαδήλωση Αλβανών μεταναστών στην Αθήνα.
Οι Αλβανοί αποτελούν το 65% των μεταναστών στην Ελλάδα

Η απόφαση του Δ΄ τμήματος δεν κρίνει ως αντισυνταγματικές τις παραπάνω διατάξεις, αφού δεν υπήρξε σχετικό αίτημα στην προσφυγή που κατέθεσε στο ΣτΕ ο δικηγόρος κ. Γιάννης Ανδριόπουλος. Οπως μάλιστα έχει δηλώσει ο ίδιος ο κ. Ανδριόπουλος, στην προσφυγή του δεν έθεσε θέμα δικαίου του αίματος αλλά παραβίασης της λαϊκής κυριαρχίας με τη συμμετοχή των αλλοδαπών στις δημοτικές εκλογές. Επίσης και ο εισηγητής του ΣτΕ έθεσε μόνο θέμα αντισυνταγματικότητας της συμμετοχής των αλλοδαπών στις εκλογές. Το Δ΄ τμήμα του ΣτΕ με δική του πρωτοβουλία προχώρησε πέρα από την εισήγηση, αποφασίζοντας ότι όχι μόνο η συμμετοχή των αλλοδαπών στις εκλογές, αλλά και η απόδοση ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά μέσω γενικών ρυθμίσεων με προϋποθέσεις είναι αντισυνταγματικές.

Μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου περίπου 280 παιδιά απέκτησαν ελληνική ιθαγένεια με τον νέο νόμο (3838/2010), δηλ. με σχετική δήλωση στους δήμους. Σε ό,τι αφορά την πρώτη γενιά, πέρυσι η Επιτροπή Ιθαγένειας στο υπ. Εσωτερικών, όπου εκεί εξετάζονται εξατομικευμένα οι αιτήσεις των ενηλίκων αλλοδαπών, εξέτασε περίπου 6.000 φακέλους. Τόσος αναμένεται να είναι και ο αριθμός των φακέλων που θα δύναται να διεκπεραιώνει ετησίως η ίδια Επιτροπή, που χειρίζεται τις δεκάδες χιλιάδες εκκρεμείς υποθέσεις που εξετάζονται με τον παλιό Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας.

Ο νέος νόμος έχει μεταθέσει την ευθύνη για την εξέταση των αιτήσεων πολιτογράφησης, που έγιναν από τότε που τέθηκε σε ισχύ, από το υπ. Εσωτερικών στην Περιφέρεια και τις Επιτροπές Πολιτογράφησης. Η σύνθεση αυτών των Επιτροπών -με τη συμμετοχή δύο στελεχών της Περιφέρειας, ενός μέλους ΔΕΠ, υπαλλήλου της δ/νσης Ιθαγένειας του υπ. Εσωτερικών και εκπρόσωπο από την Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- διασφαλίζει τη διαφάνεια που έλειπε. Οι Επιτροπές αυτές προσδοκούν να εξετάζουν 10.000 φακέλους ετησίως από τις χιλιάδες φακέλων που εκκρεμούν (180.000 μόνο των ομογενών).

Η απόφαση του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ και οι εκλογές

της Φωτεινής Καλλίρη

Καθοριστικής σημασίας για το δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές αλλοδαπών που διαμένουν χρόνια στη χώρα μας, αλλά και την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας θα είναι η οριστική κρίση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, ενώπιον της οποίας παραπέμφθηκε να κριθεί οριστικά η συνταγματικότητα των τελευταίων νομοθετικών ρυθμίσεων (ν. 3838/2010), που επιτρέπουν σε χιλιάδες ομογενείς και μετανάστες να ψηφίζουν στις αυτοδιοικητικές εκλογές αλλά και να αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια. Το Δ΄ Τμήμα του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου αποφάνθηκε ότι η πολιτογράφηση δεν πρέπει να γίνεται με αμιγώς τυπικές προϋποθέσεις, όπως ο χρόνος νόμιμης διαμονής τού αιτούντος στην Ελλάδα ή η φοίτησή του σε ελληνικό σχολείο, όπως προβλέπει ο νόμος 3838/2010, τον οποίο και έκρινε αντισυνταγματικό, αλλά με «εξατομικευμένη κρίση περί της συνδρομής της ουσιαστικής προϋποθέσεως του δεσμού προς το ελληνικό έθνος τού αιτούντος την πολιτογράφηση αλλοδαπού, δηλαδή την εκ μέρους του εθελούσια αποδοχή των αξιών που συνάπτονται προς τον ελληνισμό και την εντεύθεν απόκτηση ελληνικής συνειδήσεως». 

Όπως μάλιστα αναφέρει η υπ’ αριθμ. 350/2011 απόφαση του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ, ο συνταγματικός νομοθέτης «εμερίμνησε να διαφυλάξει την εθνική ομοιογένεια του κράτους, μεταξύ των άλλων, και διά της θεσπίσεως δικαίου ιθαγένειας, του οποίου οι ρυθμίσεις εβασίζοντο, κατ’ αρχήν, στο σταθερό κριτήριο του “δικαίου του αίματος” (ius sanguinis), δηλαδή την καταγωγή από Ελληνες γονείς». Θεωρεί έτσι άκυρη την παροχή ιθαγένειας σε παιδιά που γεννήθηκαν εδώ από αλλοδαπούς. 

Επιπλέον, κατά το Δ΄ Τμήμα του Ανωτάτου Δικαστηρίου, μόνον οι Ελληνες πολίτες έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι και δεν μπορεί να επεκταθεί το δικαίωμα αυτό σε αλλοδαπούς χωρίς αναθεώρηση του Συντάγματος, κρίνοντας αντισυνταγματικές τις σχετικές ρυθμίσεις του επίμαχου νόμου, καθώς είναι αντίθετες προς τα άρθρα 1, 52 και 102 του Συντάγματος. 

Σημειώνεται πάντως ότι κατά κυρίαρχη εκτίμηση, δεν συντρέχει ζήτημα ακύρωσης των δημοτικών εκλογών, στις οποίες επί συνόλου 12.000 μεταναστών που ψήφισαν, οι 7.000 είναι ομογενείς. Επισημαίνεται ακόμα ότι προϋπόθεση για να ακυρωθεί η εκλογή κάποιου υποψηφίου σε συγκεκριμένο δήμο, είναι να έχει ασκηθεί ένσταση εντός της νόμιμης προθεσμίας, δηλαδή λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων.

Η δεύτερη γενιά στην Ευρώπη

Ρατσιστικά συνθήματα στο διαδίκτυο

Ενα εκατομμύριο μετανάστες απέκτησαν την υπηκοότητα στη Γαλλία την περασμένη δεκαετία, αντίστοιχος αριθμός στη Γερμανία και 100.000 στην Ιταλία (που έχει αυστηροποιήσει πολύ τη νομοθεσία της). Αποτελεί πεποίθηση επί δεκαετίες στην Ευρώπη, ότι οι περισσότεροι από τους πολιτογραφημένους Ευρωπαίους μετανάστες διάγουν έναν «κανονικό βίο» και πρωτίστως ότι η 2η και 3η γενιά αφομοιώνονται ομαλά.

Παράλληλα όμως σημειώνεται ότι τα ποσοστά όλων των ακροδεξιών κομμάτων, με δεδομένες τις θέσεις τους απέναντι στους μετανάστες, ενισχύθηκαν εντυπωσιακά στις τελευταίες ευρωεκλογές, και στις περισσότερες δημοσκοπήσεις η κοινή γνώμη της Ε.Ε. διατυπώνει φόβους για την ασφάλειά της κι ας χρειάζονται οι ευρωπαϊκές οικονομίες και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης τους μετανάστες.

Σήμερα, τα παραδοσιακά κριτήρια χορήγησης υπηκοότητας -το δίκαιο του αίματος (καταγωγή) και το δίκαιο του εδάφους (γέννηση και χρόνος παραμονής στη χώρα)- συμπληρώνονται πλέον σε πολλά κράτη με επιπλέον «φίλτρα» - προϋποθέσεις, όπως η παρακολούθηση του σχολείου, η σταθερή εργασία και η καλή γνώση της γλώσσας. Οχι τυχαία Γαλλία, Ολλανδία, Δανία συζητούν την αυστηροποίηση της μεταναστευτικής νομοθεσίας και των όρων χορήγησης της υπηκοότητας. Εναυσμα έχει αποτελέσει η αποτυχία τόσο της πολιτικής αφομοίωσης στη Γαλλία (για λόγους που σχετίζονται με την κοινωνική πολιτική) όσο και η αποτυχία της πολιτικής διατήρησης της ταυτότητας της χώρας προέλευσης μεταναστών, στην Ολλανδία. Αντίστοιχες πολιτικές διατήρησης των πολιτισμικών διαφορών δεν απέτυχαν στη Σουηδία. Ομως κι εκεί είδαμε να εμφανίζεται και να κερδίζει έδαφος το ακροδεξιό κόμμα. Σε κάθε περίπτωση, τα ευρωπαϊκά κράτη βρίσκονται «μπροστά» από την Ελλάδα, εάν ληφθεί υπόψη ότι ακόμη και στη «σκληρή» Γαλλία την υπηκοότητα τελικά λαμβάνει το 78% όσων υποβάλλουν αίτημα.

Οι μετανάστες φοιτητές διαπρέπουν στα
Ελληνικά πανεπιστήμια

Η δεύτερη γενιά

Σε ό,τι αφορά ειδικά τα παιδιά της δεύτερης γενιάς, που θίγονται από την πρόσφατη απόφαση του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ, παντού στην Ευρώπη η ιθαγένεια αποκτάται με αυτόματη διαδικασία και όχι με εξατομικευμένη εξέταση. Επιπλέον, μέχρι την ψήφιση του επίμαχου νόμου για την ιθαγένεια, η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα στην οποία βρίσκονταν κυριολεκτικά στον «αέρα» τα παιδιά της δεύτερης γενιάς:

- Ξεκινώντας από τις πλέον «αυστηρές» χώρες, στη Γαλλία και την Ιταλία τα παιδιά της δεύτερης γενιάς αποκτούν αυτόματα την υπηκοότητα με την ενηλικίωσή τους.

- Στην Ολλανδία όταν οι γονείς είναι μόνιμα εγκατεστημένοι στη χώρα ή τα παιδιά έχουν γεννηθεί εκεί γίνονται αυτόματα Ολλανδοί πολίτες.

- Στη Γερμανία από το 2000 και μετά, όταν ο ένας γονέας διαμένει τουλάχιστον 8 χρόνια στη χώρα πολιτογραφούνται Γερμανοί πολίτες αυτόματα με τη γέννησή τους.

- Στο Βέλγιο, τα παιδιά αποκτούν τη βελγική υπηκοότητα εφόσον οι γονείς τους διαμένουν στη χώρα τα πέντε τουλάχιστον έτη από τα τελευταία 10 χρόνια.

- Στην Ισπανία από το 2002 και μετά, τα παιδιά αποκτούν επίσης αυτόματα την υπηκοότητα εφόσον οι γονείς τους ζούσαν στη χώρα τουλάχιστον ένα χρόνο πριν υποβάλουν την αίτηση.

- Στη Μ. Βρετανία ένα παιδί γίνεται αυτόματα Βρετανός πολίτης εάν ο ένας από τους γονείς έχει άδεια αορίστου διαμονής. Εάν αυτό δεν συμβαίνει, το παιδί αποκτά το δικαίωμα εφόσον έχει ζήσει 10 χρόνια στη χώρα.

Βέβαια υπάρχουν και οι εξαιρέσεις: Σε ορισμένα καντόνια της Ελβετίας μπορεί οι μετανάστες να έχουν δικαίωμα ψήφου, αλλά είναι πολύ δύσκολο ακόμη και για παιδιά της 2ης ή της 3ης γενιάς να αποκτήσουν υπηκοότητα. Αν και έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες μέσω δημοψηφισμάτων, άνθρωποι που δεν έχουν γνωρίσει άλλη χώρα εκτός της Ελβετίας, παραμένουν ξένοι, αφού για τη χώρα οι μετανάστες παραμένουν αποκλειστικά πηγή εργασίας.

Σε ό,τι αφορά την 1η γενιά, οι προϋποθέσεις για την απόκτηση υπηκοότητας διαφέρουν από χώρα σε χώρα: στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γαλλία, τη Φινλανδία, τη Σουηδία, τη Βρετανία, την Ιρλανδία είναι απαραίτητη η νόμιμη παραμονή από 3 έως 5 χρόνια. Στη Γερμανία απαραίτητη προϋπόθεση είναι τα 8 χρόνια, ενώ σε Αυστρία, Ιταλία, Πορτογαλία απαιτείται 10ετής διαμονή.