Ντίνος Κοσμόπουλος: Ο τελευταίος επιζήσας ναυαγός του "Χειμάρρα"

Ο τέως δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Ντίνος Κοσμόπουλος, που πέθανε το απόγευμα του Σαββάτου στο «Καυταντζόγλειο Στάδιοι» σε ηλικία 83 ετών, ήταν από τους ελάχιστους επιζώντες, ίσως ο τελευταίος, από το ναυάγιο του επιβατικού ατμόπλοιου «Χειμάρρα», που είχε βυθιστεί στα παγωμένα νερά του Νότιου Ευβοϊκού στις 19 Ιανουαρίου 1947. Το ναυάγιο του «Χειμάρρα», αποκλήθηκε ο «Τιτανικός» της ελληνικής ακτοπλοϊας, καθώς υπήρξε το χειρότερο και πιο πολύνεκρο δυστύχημα στην ιστορία της χώρας μας.

Το ατμόπλοιο, που ανήκε προηγουμένως στη Γερμανία με την ονομασία «Χέρτα», είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα, το 1946 ως πολεμική επανόρθωση και το εκμεταλλευόταν το Δημόσιο. Απέπλευσε στις 8:30 το πρωί της 18ης Ιανουαρίου 1947, από τη Θεσσαλονίκη για τον Πειραιά, με 544 επιβάτες και 86 άνδρες πλήρωμα. Ήταν η περίοδος που η χώρα ζούσε τον αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο και η θαλάσσια διαδρομή από Θεσσαλονίκη προς Αθήνα θεωρούνταν από τις πιο ασφαλείς, καθώς τόσο το σιδηροδρομικό όσο και το οδικό δίκτυο της χώρας ήταν σε κακή κατάσταση, αν όχι ανύπαρκτα, ενώ δεν παρείχαν και ασφάλεια λόγω της δράσης των ανταρτικών τμημάτων, των παρακρατικών οργανώσεων αλλά και των κυβερνητικών δυνάμεων.

Οι εκδοχές του ναυαγίου

Στις 4:10 τα ξημερώματα της 19^ης Ιανουαρίου το «Χειμάρρα» ενώ έπλεε στον Νότιο Ευβοϊκό προσέκρουσε λόγω της πυκνής ομίχλης στις βραχονησίδες «Βερδούγια», μεταξύ Νέων Στύρων και Αγίας Μαρίνας. Είναι η επικρατέστερη εκδοχή του ναυαγίου, γιατί υποστηρίχθηκαν και άλλες απόψεις, όπως ότι η πρόσκρουση έγινε σε μαγνητική θαλάσσια νάρκη ή ότι υπήρξε σαμποτάζ, που όμως δεν επιβεβαιώθηκαν.

Η σφοδρή πρόσκρουση προκάλεσε εισροή υδάτων και σοβαρό πρόβλημα στο πηδάλιο του πλοίου, με αποτέλεσμα να παραμείνει ακυβέρνητο. Το πλήρωμα του «Χειμάρρα» δεν φρόντισε να διατηρήσει την τάξη κατά την εγκατάλειψη του σκάφους, που έγινε τελείως ανεξέλεγκτα.

Αν και το επιβατηγό βυθίστηκε μιάμιση ώρα αργότερα και σε απόσταση μόλις ενός μιλίου από την ακτή της Αγίας Μαρίνας, ο πανικός που επικράτησε κατά την εγκατάλειψη του πλοίου, το φοβερό ψύχος και τα ισχυρά θαλάσσια ρεύματα της περιοχής, είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον 383 άνθρωποι. Ανάμεσά τους πολλά γυναικόπαιδα, πολιτικοί κρατούμενοι και χωροφύλακες συνοδοί.

Η φοβερή εμπειρία του Ντίνου Κοσμόπουλου

Ένας από τους λιγοστούς που επέζησαν από εκείνη τη φοβερή ναυτική τραγωδία, ήταν ο 19χρονος τότε πρωτοετής φοιτητής της Νομικής, Ντίνος Κοσμόπουλος, που μετέβαινε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα για να συναντήσει τον πατέρα του.

Σε μία συνομιλία που είχαμε πριν είκοσι περίπου χρόνια, όταν ο Κων.Κοσμόπουλος ήταν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής κι εγω Διευθυντής του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, λίγη ώρα πριν αρχίσει μία από τις συνεδριάσεις του ΜΠΕ, που γινόταν τότε στο γνωστό «πατάρι» της οδού Αγγελάκη, ο τότε δήμαρχος μας είχε περιγράψει τη φοβερή εμπειρία της διάσωσής του από το ναυάγιο του «Χειμάρρα»:

«Εκείνο το μοιραίο βράδυ, δεν είχε θαλασσοταραχή, παρά μόνο λίγο κύμα. Ήταν χειμώνας και η θάλασσα ήταν παγωμένη.Εγώ, όπως και οι περισσότεροι επιβάτες κοιμόμασταν, όταν μας ξύπνησε ένα δυνατό τράνταγμα. Άνοιξα τα μάτια και είδα ότι επικρατούσε απόλυτο σκοτάδι. Ήταν θυμάμαι  γύρω στις 4 τα ξημερώματα. Ανεβήκαμε στο κατάστρωμα, αλλά δεν βρισκόταν κανείς να μας δώσει οδηγίες τι να κάνουμε.  Το πλήρωμα τα είχε χάσει, ενώ δεν υπήρχαν και τα ανάλογα σωστικά μέσα. Το βαπόρι δεν βάστηξε ούτε μια ώρα. Πήδηξα στη θάλασσα όταν άρχισε να μπατάρει. Δεν θα ξεχάσω τη νεκρική σιγή που επικράτησε για ένα λεπτό όταν το πλοίο εξαφανίστηκε από την επιφάνεια της θάλασσας. Μετά άρχισαν τα ουρλιαχτά. Άλλοι δεν είχαν σωσίβια, άλλοι δεν ήξεραν κολύμπι. Αρπάζονταν ο ένας από τον άλλο και παρασέρνονταν στο τέλος μαζί στο βυθό.  Η θάλασσα είχε γεμίσει από ναυαγούς. Παλεύανε λίγο με το νερό και βουλιάζανε. Στα αυτιά μου έχω τις φωνές τους, “κρυώνω, κρυώνω”. Οι περισσότεροι ναυαγοί ύστερα από λίγη ώρα σιωπούσαν για πάντα»…
Ευτυχώς, εγώ βρήκα ένα μεγάλο σανίδι να επιπλέει δίπλα μου, αρπάχτηκα από αυτό και κατάφερα να επιζήσω, κολυμπώντας 7 με 9 ώρες. Μαζί μας ήταν και μία Αγγλίδα στρατιωτική νοσοκόμα, η οποία επέζησε από το ναυάγιο αλλά έξι μήνες μετά αρρώστησε από πνευμονία και δυστυχώς πέθανε...

Είχε φτάσει πιά μεσημέρι, όταν μας μάζεψαν κάτι καΐκια από τη Ραφήνα και μας πήγαν στα Στύρα Ευβοίας, όπου μας φιλοξένησαν κάποιοι καλοί άνθρωποι με τους οποίους κράτησα επαφή για κάμποσο καιρό. Τις πρώτες ώρες, το σπίτι μου και η γειτονιά μου με έκλαιγαν, γιατί θεωρούσαν ότι είχα πνιγεί. Ευτυχώς, αν και ήταν μια δύσκολη στιγμή της ζωής μου, δεν μου άφησε σημάδια. Απλώς, αναπόφευκτα κάθε φορά που ακούω για κάποιο ναυάγιο, δεν μπορώ παρά να θυμηθώ εκείνες τις στιγμές»...
Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Χρήστο Νικολαίδη, την αγγλίδα νοσοκόμα, την είχε σώσει ο ίδιος ο Ντίνος Κοσμόπουλος, γιαυτό και λίγα χρόνια αργότερα οι Βρετανοί τον τίμησαν με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων. 

Ένα συγκινητικό περιστατικό
Ο αξέχαστος Ντίνος Κοσμόπουλος μας αφηγήθηκε με συγκίνηση  και ένα περιστατικό, αρκετά χρόνια αργότερα, όταν μια κυρία από τη Φλώρινα χτύπησε κάποια στιγμή την πόρτα του, στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης. «Είχαν περάσει αρκετά χρόνια από το ναυάγιο όταν αντίκρισα αυτήν τη γυναίκα που σώθηκε μαζί μου. Είχε κρατηθεί από ένα βαρέλι και μετά την πήραμε στην ίδια σανίδα. Κάθισε στο γραφείο μου, τα λέγαμε με τις ώρες και κλαίγαμε μαζί καθώς θυμόμασταν λεπτομέρειες από την περιπέτεια που ζήσαμε. Ήταν συγκινητικό»...

Δημοσίευμα της εφημερίδας "Ελεύθερη
Ελλάδα" στις 28 Ιανουαρίου 1947

Το ατμόπλοιο «Χειμάρρα», που είχε ναυπηγηθεί το 1905, χρησιμοποιούνταν από τους Γερμανούς στη διάρκεια του πολέμου ως πλωτό νοσοκομείο. Ενώ η βύθισή του στο νότιο Ευβοϊκό, παρασέρνοντας στον υγρό τάφο 383 άτομα, υπήρξε το πλέον πολύνεκρο ναυάγιο ελληνικού πλοίου που δεν προκλήθηκε από πολεμικές ενέργειες. Είχε προηγηθεί στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, την περίοδο της κατοχής, η βύθιση στο Αργοστόλι του επιβατηγού «Αρντένα» με 700 νεκρούς.

Δεμένοι με χειροπέδες!

Στο «Χειμάρρα», δεμένοι με χειροπέδες, και κάτω από τη συνοδεία χωροφυλάκων, επέβαιναν και 39 κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι, με τελικό προορισμό την εξορία στη Λήμνο. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ο Νίκος Ζαγουρτζής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.
Από τους 39 κρατούμενους, σώθηκαν οι δέκα. Σε κανέναν από τους διασωθέντες δεν επιτράπηκε να περιγράψει στους δημοσιογράφους τα όσα έζησε. Λίγες μέρες αργότερα, οι λιγοστοί που διασώθηκαν από το ναυάγιο,  συνελήφθησαν και εξορίστηκαν.
Ένας από τους επιζήσαντες του ναυαγίου, ο Αλέκος Ξυλάκης, που μεταφερόταν μαζί με τους άλλους 38 συντρόφους του στην εξορία, αφηγήθηκε:
«Επιβιβαστήκαμε στο “Χειμάρρα” στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατά τις 7 το πρωί. Μόλις ξεκίνησε το πλοίο, εμείς οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμαρτυρηθήκαμε γιατί μας είχαν δεμένους. Μετά την επίμονη στάση μας, ήρθε ο καπετάνιος και είπε στους αστυνομικούς να μας λύσουν.

Τα προβλήματα άρχισαν μόλις το πλοίο βγήκε από τον Θερμαϊκό. Έπαθε βλάβη και για κάποιο χρονικό διάστημα ήμασταν ακυβέρνητοι. Στη μία τα ξημερώματα της Κυριακής φθάσαμε στη Χαλκίδα και σε λίγο το “Χειμάρρα” απέπλευσε. Μετά από λίγες ώρες το πλοίο συγκλονίστηκε από μια τρομερή έκρηξη. Επακολούθησε πανικός. Δε λειτουργούσε τίποτε. Επικράτησε απόλυτο σκοτάδι. Το “Χειμάρρα” ήταν ακυβέρνητο.

Δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής

Όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι είχαμε συγκεντρωθεί στο κατάστρωμα. Ένας σύντροφός μου, ο Αριστείδης, είχε μία λάμπα θυέλλης και την άναψε. Ο Παναγιώτης ο Τάρπογλου έρχεται και μας λέει ότι τα αμπάρια γεμίσανε νερό. Από ένα κιβώτιο παίρνουμε σωσίβια. Βγάζω τα ρούχα μου, το φοράω και ζητάω από τους άλλους συγκρατούμενούς μου να κάνουν το ίδιο. Το καράβι απότομα γέρνει αριστερά και αρχίζει να βυθίζεται. Ανέβηκα στην κουπαστή και έπεσα στη θάλασσα. Στο μεταξύ πολλές ναυαγοσωστικές βάρκες άρχισαν να αναποδογυρίζουν γιατί ήταν υπερφορτωμένες.

Πνιγμένοι ναυαγοί του "Χειμάρρα"

Οι στιγμές ήταν εφιαλτικές. Από όλα τα σημεία ακούγονταν σπαρακτικές κραυγές βοήθειας. Κολυμπώ μερικά μέτρα και βλέπω τη λάμπα να τρεμοσβήνει και ακριβώς την ώρα εκείνη το πλοίο να χάνεται. Καθώς κολυμπούσα προς την ακτή ένιωθα κάθε λίγο τα σώματα των πνιγμένων που ανέβαιναν στην επιφάνεια του νερού. Μετά από ώρες έφθασα στην ακτή. Στις δέκα το πρωί πέρασε ένα καϊκι και όπως οι ναυτικοί με είδαν να στέκομαι γυμνός στην ακτή, ήρθαν κοντά μου».

Στη δίκη που ακολούθησε, ο δεύτερος πλοίαρχος Μπέρτολς, που ήταν βάρδια την ώρα του ναυαγίου, καταδικάστηκε σε φυλάκιση 20 μηνών και ο πλοίαρχος Σπύρος Μπιλίνης σε φυλάκιση 15 μηνών με αναστολή. Για την απώλεια του πλοίου το Ελληνικό Δημόσιο εισέπραξε από την ασφάλεια 70.000 λίρες Αγγλίας.

Χρόνια αργότερα, ο δύτης Κώστας Θοκταρίδης και η ομάδα του πραγματοποίησαν έρευνες στο σημείο του ναυαγίου και ανέσυραν πολύτιμα αντικείμενα. Τα αντικείμενα αυτά του «Χειμάρρα», εκτέθηκαν μαζί με κειμήλια από το ναυάγιο του «Τιτανικού» τον Οκτώβριο του 2005 στο Ζάππειο.


Σπύρος Κουζινόπουλος