Εργασίες συντήρησης στην Παναγία Αχειροποίητο Θεσσαλονίκης

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αποφάσισε στην τελευταία του συνεδρίαση, τη μελέτη συντήρησης του τοιχογραφικού διάκοσμου της βασιλικής της Παναγίας Αχειροποιήτου Θεσσαλονίκης. Ο ναός ανεγέρθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα και παρά τις πολλές επεμβάσεις που έχει υποστεί κατά τη διάρκεια των αιώνων παραμένει ένα από τα σημαντικότερα και καλύτερα διατηρημένα πρωτοβυζαντινά μνημεία του τύπου της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα.

Οι αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στον ναό έχουν ξεκινήσει ήδη από τον 7ο αιώνα και συνεχίστηκαν στα όψιμα βυζαντινά χρόνια (14ος και 15ος αιώνας). Στις μέρες μας, εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού και των τοιχογραφιών πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1910 και του 1920, καθώς και μετά τους σεισμούς του 1978.
Τα τρία κλίτη του κυρίως ναού χωρίζονται με δύο κιονοστοιχίες από 12 κίονες η καθεμία, με «κορινθιάζοντα» κιονόκρανα. Εκτός από το ισόγειο, κιονοστοιχίες υπάρχουν και στα υπερώα, οι οποίες σε συνδυασμό με το άπλετο φως που εισχωρεί από τα πλάγια παράθυρα κάνουν όλο τον χώρο να δείχνει πιο ανάλαφρος.
Στα ανατολικά, η βασιλική καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα, ενώ στα δυτικά σώζεται νάρθηκας και ίχνη του εξωνάρθηκα. Στα βορειοδυτικά υπάρχει το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στα υπερώα, ενώ στα νότια σώζεται μνημειακό πρόπυλο, που πιθανότατα συνέδεε τη βασιλική με τη Λεωφόρο, την κεντρική αρτηρία της βυζαντινής πόλης. Στα νότια υπάρχει ένα πρόσκτισμα που θεωρείται ότι ήταν το βαπτιστήριο της εκκλησίας.
Από το διάσκοσμο σώζονται ψηφιδωτά του 5ου αιώνα και τοιχογραφίες του 13ου αιώνα, που χρήζουν συντήρησης, καθώς έχουν υποστεί σημαντικές φθορές και αποκολλήσεις. Γι αυτό, σύμφωνα με τη μελέτη που εγκρίθηκε, θα πρέπει να γίνει καθαρισμός των επιφανειών, σταθεροποιήσεις των κονιαμάτων, απομακρύνσεις παλιότερων υλικών συντήρησης και αισθητική αποκατάσταση.
Αρχικά η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στη Θεοτόκο, ενώ η επωνυμία «Αχειροποίητος» αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320. Η ονομασία αυτή οφείλεται στη λατρευτική εικόνα της Παναγίας δεόμενης που υπήρχε στον ναό και η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, δεν κατασκευάστηκε από ανθρώπινα χέρια, αλλά έγινε από θαύμα.
Μετά την άλωση της Πόλης, η βασιλική έγινε ο πρώτος χριστιανικός ναός που μετατράπηκε σε τζαμί. Καθ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ήταν το επίσημο τζαμί των κατακτητών, γνωστό με την ονομασία Εσκί Τζαμί, που σημαίνει παλιό τζαμί και αφορούσε την παλιά προσευχή της Παρασκευής, γι' αυτό και ο ναός αναφερόταν τον 19ο αιώνα από τους Έλληνες ως Αγία Παρασκευή. Ξαναλειτούργησε ως εκκλησία το 1930.